Prostat ile ilgili şikayetler olması üzerine veya rutin kontrol amaçlı başvuran hastalarda ilk değerlendirmenin ardından parmakla rektal muayene ve kan tahlillerinin ardından bir fikir sahibi olunur. Bu aşamada özellikle PSA testini yorumlarken hastanın yaşına göre, daha önceki PSA değerlerine göre, prostatın büyüklüğüne göre ve serbest PSA değerine göre hastanın kötü huylu hastalık için risk grubunda olup olmadığına karar verilir.
PSA değeri yaşa göre yüksek olan hastalarda geçici yükselmelere sebep olabilecek faktörlerin olup olmadığı sorgulanır. Uzun süreli bisiklet sürüşleri, cinsel ilişki, idrar yolu enfeksiyonları bu faktörlerdendir.
Fizik muayene ve PSA sonuçlarına göre prostat kanseri şüphesi ortadan kalakabilir ve bu hastalar aralıklı kontrollere çağrılır. Arada kalınan ‘gri zon’ hastaları yakın zamanda tekrar tetkik edilebilir veya prostat MR’ı çekilerek şüpheli lezyon varlığı ortaya konulabilir. Rektal muayene ve PSA testine göre kuvvetli şüphe olan veya MR’da şüpheli lezyonu olan hastalara ise prostattan parça alma işlemi (biopsi) uygulanarak dokunun karakteri araştırılır. Biopsi işlemi direkt olarak standart biopsi işlemi ile veya prostat MR’daki hedef lezyonlara yönelik olarak füzyon biopsi işlemi ile yapılabilmektedir.
Prostat biopsisi dışında ameliyat ile alınan prostat dokuları da genellikle patolojik incelemeye gönderilir. Bu incelemenin sonucuna göre de prostatın iyi veya kötü huylu olduğu anlaşılabilir.